W 1987 roku amerykańska psycholożka Francine Shapiro podczas spaceru w parku przypadkowo zauważyła, że poruszając oczami z boku na bok – myśląc o trudnej, traumatycznej sytuacji – poczuła ulgę. Doświadczyła zmniejszenia niepokojących myśli i emocji. Skłoniło ją to do bardziej systematycznego zbadania tego zjawiska i już dwa lata później, na łamach Journal of Traumatic Stress, opublikowała jego wyniki, potwierdzające skuteczność wykorzystywania w określony sposób ruchu gałek ocznych. Od pierwszych badań, gdzie wykazano skuteczność tej metody w redukcji stresu, terapia EMDR ewoluowała, by w końcu stać się bardzo rozbudowaną formą psychoterapii, podczas której pracuje się zarówno z silnymi emocjami, jak i negatywnymi przekonaniami oraz reakcjami z ciała.

Terapia EMDR (ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing, pol. terapia odwrażliwiania i przetwarzania za pomocą ruchów gałek ocznych) jest podejściem opartym na dowodach. To oznacza, że osoba, która jest terapeutą EMDR posługuje się przebadanymi naukowo protokołami, które zostały opracowane do pracy z określonymi problemami pacjenta. Niezależnie jednak od wiedzy dotyczącej określonej procedury, najważniejsze jest – podobnie jak w innych nurtach terapeutycznych – zrozumienie, z jakiego powodu dany problem występuje, jakie źródło mają dysfunkcjonalne myśli, emocje i reakcje osoby, która przychodzi po pomoc. Ponadto, terapeuta EMDR zastanawia się wspólnie z klientem, jaką funkcję pełnią określone objawy, ponieważ – jak piszą członkowie Polskiego Towarzystwa Terapii EMDR na swojej stronie internetowej – Im lepiej to rozumiemy, tym precyzyjniej można odszukać w pamięci kluczowe dla powstania konkretnego problemu wydarzenia, a następnie je przetworzyć, czego konsekwencją jest powrót do równowagi w codziennym funkcjonowaniu – zgodnie ze słowami Francine Shapiro: „cierpienie może być przetworzone nie tylko w sztukę, ale i w życie”.

Sednem podejścia EMDR jest model AIP (Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji, ang. Adaptive Information Processing), mówiący o tym, że traumatyczne wspomnienia mogą pozostać „zablokowane” w mózgu i wywoływać nieadaptacyjne emocje dopóki nie zostaną przetworzone. To właśnie dzięki EMDR można trudne, traumatyczne sytuacje z przeszłości przetworzyć.

Jako twórczyni EMDR, Shapiro otrzymała wiele nagród, w tym International Sigmund Freud Award for Psychotherapy przyznawaną przez Miasto Wiedeń we współpracy ze Światową Radą Psychoterapii, Nagrodę Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego za wybitny wkład w praktykę psychologii traumy oraz Nagrodę za wybitne osiągnięcia naukowe w dziedzinie psychologii przyznawaną przez Kalifornijskie Towarzystwo Psychologiczne.

Francine Shapiro zmarła nagle w wieku 71 lat, 16 czerwca 2019 roku, w USA, po długiej walce z problemami oddechowymi.

W jakich problemach może pomóc terapia EMDR?

PTSD (ang. post traumatic stress disorder, pol. zespół stresu pourazowego).
To główne wskazanie EMDR. Liczne randomizowane badania kliniczne oraz metaanalizy dowodzą, że EMDR jest równie skuteczny jak skoncentrowana na traumie terapia CBT, często prowadząc szybciej do remisji symptomów stresu pourazowego. Systematyczny przegląd badań z 2018 roku potwierdził, że EMDR znacząco redukuje objawy PTSD, nawet do poziomu poniżej progu diagnostycznego.

Depresja i zaburzenia nastroju.
Metaanaliza badań z 2022 roku wskazała, że EMDR może być skuteczniejszy niż CBT w redukcji objawów depresyjnych i zwiększaniu remisji, zwłaszcza u osób z traumatycznym doświadczeniem w przeszłości.

Zaburzenia lękowe i inne problemy emocjonalne.
Choć dowody są słabsze, badania pojedyncze i narracyjne wskazują na efektywność EMDR w zaburzeniach lękowych, fobiach, zaburzeniach dysocjacyjnych czy nawet w pracy z bólem fantomowym i traumą medyczną. Coraz częściej EMDR stosuje się też w sytuacjach takich jak uzależnienia, OCD, zaburzenia odżywiania – choć wciąż brakuje szerokich potwierdzających skuteczność w tych obszarach.

Więcej danych z prowadzonych badań nad skutecznością terapii EMDR znajdziecie TUTAJ.

Rekomendacje terapii EMDR.

EMDR zostało uznane za terapię pierwszego wyboru w PTSD przez wiele międzynarodowych i krajowych instytucji, m.in.:
World Health Organization (WHO) – od 2013 roku rekomenduje EMDR wraz z trauma‑CBT jako jedyne terapie dla dzieci, młodzieży i dorosłych z PTSD.
International Society for Traumatic Stress Studies (ISTSS) – wydaje wytyczne uznające EMDR za skuteczny model leczenia PTSD.
American Psychiatric Association (APA) – rekomenduje EMDR jako prawdopodobnie skuteczną terapię PTSD u dorosłych.
UK NICE (National Institute for Health and Care Excellence) – pomimo ostrożnych ocen dowodów, zaleca EMDR dla PTSD u osób dorosłych i dzieci.
Australian National Health and Medical Research Council – uznaje EMDR na równi z trauma‑CBT jako rekomendowany standard leczenia PTSD.
Departament Obrony USA / Weteranów (VA/DoD) – klasyfikuje EMDR jako kategorię „A” – silnie rekomendowaną dla wszystkich populacji straumatyzowanych.

Jak działa EMDR – krótki opis protokołu.

Terapia EMDR składa się z 8 faz:
Wywiad – identyfikacja traumatycznych wspomnień i zasobów.
Przygotowanie i nauka regulacji emocji („resourcing”) – m.in. techniki oddechowe.
Ocena – wybór obrazu, myśli i emocji związanych z traumą.
Stymulacja bilateralna (np. ruch oczu, dźwięki, stukania) połączona z przywołaniem pamięci. Celem jest zmniejszenie jej intensywności i negatywnej oceny.
Zakończenie – stabilizacja i powrót do „tu i teraz”.
Reewaluacja – ocena efektów terapii na kolejnym spotkaniu.
Sesje trwają zwykle od 60 do 90 minut.

Czy EMDR działa w online?

Terapia EMDR – i nie tylko ona – tradycyjnie prowadzona była w gabinecie, jednak wraz z rozwojem technologii i wzrostem zapotrzebowania na terapie zdalne – zwłaszcza po pandemii COVID‑19 – pojawiło się pytanie: czy EMDR można skutecznie stosować online? Tak – terapia EMDR może być prowadzona online, a coraz więcej badań i doświadczeń klinicznych to potwierdza. Kluczowe komponenty tej metody, takie jak: bilateralna stymulacja (np. naprzemienne ruchy oczu, dźwięki, tapping), prowadzenie pacjenta w sposób bezpieczny przez trudne wspomnienia, a także monitorowanie reakcji emocjonalnych, mogą być dostosowane do środowiska online przy odpowiednim przygotowaniu terapeuty i pacjenta.

Jak wygląda EMDR online?

W EMDR zdalnym terapeuci korzystają z różnych narzędzi, m.in.: specjalistycznych aplikacji do naprzemiennej stymulacji (np. bilateralnych ruchomych punktów na ekranie), instrukcji do samodzielnego tappingu (np. „Butterfly Hug”), naprzemiennego dźwięku w słuchawkach stereo, wideokonferencji z funkcją udostępniania ekranu lub wspólnych interaktywnych plansz. Niektórzy korzystają również ze specjalnych aplikacji przeznaczonych do prowadzenia terapii EMDR z pomocą komputera.

Bezpieczeństwo i skuteczność terapii EMDR prowadzonej online.

Badania pokazują, że EMDR online może być porównywalnie skuteczny z terapią stacjonarną, o ile terapeuta jest odpowiednio przeszkolony do pracy zdalnej, pacjent ma bezpieczne i prywatne warunki do terapii, wdrożone są zasady reagowania na dysocjację, przeciążenie czy tzw. nadreakcje. Dla niektórych pacjentów – np. mieszkających w odległych miejscach, z ograniczoną mobilnością, z trudnościami w regulacji lęku – forma online może być nawet bardziej komfortowa niż spotkanie twarzą w twarz.

Wśród wyzwań terapii prowadzonej w ten sposób wymienia się m. in. trudniejszy kontakt niewerbalny i ograniczoną obserwację ciała, zależność od technologii (stabilne łącze, kamera, mikrofon, aplikacje), a także potrzebę większej autonomii pacjenta, np. umiejętności samoregulacji, wylogowania się w razie potrzeby.

EMDR online to realna, bezpieczna i skuteczna forma terapii, która – przy odpowiednim przygotowaniu – może być równie wartościowa jak terapia stacjonarna. Coraz więcej terapeutów korzysta z tej formy, a organizacje takie jak EMDR Europe i EMDRIA udostępniają oficjalne wytyczne oraz szkolenia dotyczące terapii zdalnej. Terapia EMDR nie zna więc dzisiaj granic – również tych geograficznych.

Terapia EMDR w Polsce.

W Polsce upowszechnianiem wiedzy o EMDR, a także szkoleniami specjalistów zajmuje się Polskie Towarzystwo Terapii EMDR (PTT EMDR). To polski oddział EMDR Europe i równocześnie kluczowy organizator działalności związanej z popularyzacją EMDR w naszym kraju. Działa jako pełnoprawny partner europejskiej społeczności EMDR, a także jako główny organ certyfikujący terapeutów tego nurtu w Polsce. Terapeuta ubiegający się o rekomendację Towarzystwa (jest odnawiana raz na rok) musi spełnić ściśle określone warunki, m.in. uczestniczyć w specjalistycznych szkoleniach w nurcie EMDR, a także poddawać swoją pracę regularnej superwizji.

W strukturach Polskiego Towarzystwa Terapii EMDR działają wyspecjalizowane komórki, m.in. Komisja wczesnej interwencji psychologicznej. Jej zadaniami na terenie Polski są m.in.: uczestnictwo w różnych działaniach w związku z klęskami naturalnymi, katastrofami i innymi zdarzeniami kryzysowymi, udzielanie specjalistycznej pomocy psychologicznej w sytuacjach kryzysowych i konfliktowych, towarzyszenie osobom doświadczającym różnego typu kryzysów, stabilizowanie pacjentów i pomocy w uruchomieniu zasobów, które pozwolą przejść sytuację kryzysową i pozytywnie rozwiązać kryzys. Komisja współpracuje też z podmiotami odpowiedzialnymi za zarządzanie kryzysowe w poszczególnych regionach Polski.

Listę terapeutów, którzy ukończyli przynajmniej pierwszy stopień szkolenia podstawowego, a także osoby rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Terapii EMDR znajdziecie TUTAJ.